راهنمای امیر مومنان (ع)

ایرانیان از اهل همدان و رى و اصفهان و نهاوند و قومس با هم مکاتبه نموده ، نوشتند که محمد پادشاه عرب و آورنده کتاب و آیین تازه از دنیا درگذشته و پس از او ابوبکر بر آنان سلطنت نموده و او پس از اندک زمانى به هلاکت رسیده و پس از او عمر خلیفه شده و خلافتش به درازا کشیده و بر شهرهاى شما دست یافته و سپاهیانش با شما در ستیزند، و دست از شما بر نمى دارند مگر این که با او از در جنگ وارد شده ، لشکریانش ‍ را از خانه و کاشانه خود بیرون نموده و به طرف او لشکر کشى کنید.
آنان همه بر این اندیشه ، عهد و پیمان محکم بستند. این خبر به اهل کوفه رسید. آنان عمر را در مدینه از ماجرا مطلع ساختند. عمر از شنیدن این خبر هراسان گردیده به مسجد رسول خدا صلى الله علیه و آله وارد شد و به منبر رفت و پس از ثناى الهى چنین گفت : اى گروه مهاجر و انصار! همانا شیطان ، جمعیتهاى فراوانى را گرد آورده تا بر علیه شما قیام کند و چراغ فروزان حق را خاموش نماید، اینک اهل همدان و اصفهان و... با آن که نژاد و آیین مختلف دارند ولى با هم پیمان بسته اند که برادران مسلمانتان را از شهرهاى خود بیرون کرده و با شما بجنگند. اکنون هر چه زودتر تدبیر و علاج خود را در این باره بگویید و درنگ مکنید که از پس امروز روزهاى دگر هست .
طلحه بن عبدالله که سخنورى از قریش بود برخاست و پس از حمد و ثناى الهى گفت : اى خلیفه ! حوادث و پیشامدهاى روزگار تو را آزموده و مجرب ساخته و اتفاقات دوران و سختیهاى زندگى محکم و استوارت نموده ، تو مردى پاک سرشتى ، کارها و اندیشه هایت همه نیکو و خجسته است ، اینک خودت در این زمینه فکر بکن و به اندیشه ات عمل نما.
طلحه نشست . عمر به مردم خطاب کرد: سخن بگویید.
عثمان برخاست و سپاس خداى را به جا آورد و گفت : اى خلیفه ! به نظر من خودت به همراه تمام سپاهیان شام و یمن و مدینه و مکه و کوفه و بصره به سوى مشرکین حرکت مى کنید، این تدبیر که گفتم بخاطر داشته باش و درباره آن فکر کن . عثمان نشست امیرالمومنین علیه السلام برخاست و ثناى پروردگار به جاى آورد و آنگاه به عمر گفت : اگر بخواهى تمام لشکریان شام را از کشورشان خارج کنى از آن سو رومیان بدان سرزمین هجوم برده زنان و کودکان شامى را به اسارت خواهند گرفت ؛ و اگر لشکر یمن را از یمن خارج کنى حبشیان زنان و کودکان یمنى را اسیر خواهند کرد؛ و اگر لشکر مکه و مدینه را با خود ببرى عرب از گوشه و کنار با تو پیمان شکنى نموده ، بطورى که سرکوبى و مبارزه با آنان به مراتب از جنگ با دشمن خارجیت دشوارتر خواهد بود، پس این نظریه عثمان راى صواب نیست . اما از جهت انبوهى و کثرت دشمن و هم پیمان شدن آنان با هم ، باک نداشته باش ، که خداوند بیش از تو این پیشامد را کراهت مى دارد و او به تغییر دادن این اتحادیه شوم سزاوارترست . گذشته مگر یادت نیست که ما در زمان رسول خدا صلى الله علیه و آله به اتکاى زیادى لشکر جهاد نمى کردیم ، بلکه تنها به امید نصرت و یارى خداوند، و اما این که خودت به طرف دشمن بروى آن هم صلاح نیست ؛ زیرا آن هنگام که دشمن بفهمد خودت با لشکر هستى ، کمر قتل تو را خواهد بست و بسا دشمنان دیگرت نیز به یارى آنان برخیزند و تو با دست خودت اسباب و مقدمات کشتنت را فراهم نموده اى ، به عقیده من سپاهیان نامبرده را در جاهاى خود بگذار و تنها به لشکر بصره بنویس آنان به سه دسته تقسیم شوند؛ یک دسته براى تمشیت امور و انتظامات داخلى در جاى خود باشند، و دسته دیگر نیز به منظور نگهبانى و پاسدارى از مرزها و مراقبت دشمنانى که با مسلمانان معاهده بسته اند در همان جا بمانند، و دسته سوم براى کمک و یارى رساند به برادران مسلمان خود به طرف دشمنان ایرانى حرکت کنند.
عمر گفت : کاملا صحیح است و دوست دارم از این اندیشه پیروى کنم ، و چند بار با اعجاب ، گفتار آن حضرت علیه السلام را تکرار نموده ، بسى شاد و مسرور گردید.